Glazen Verhalen
De Vikingen komen!
2018 © Atelier GlassJohs het ontwerp van de opdrachtgever
• inleiding
'De Vikingen komen!'
In dit Glazen Verhaal kunt u de wording volgen van een Tiffany-werkstuk van 300 glasdelen, formaat 1470 x 1470 mm. Het raam wordt voorzien van een rand van 8 mm staallood met daaromheen een stalen frame voor extra stevigheid. Na een reis van 3000 km is het geplaatst in een historische Viking-cabin in Lyngen, Noorwegen. De cabin is het 'clubhuis' ('The Great Hall') van de Noorse afdeling van de wereldwijde organisatie van jonge onderzoekers MIT Fablab.
klik de foto's om ze te vergroten
• de context
• voorbereiding
In het hoogste noorden van Noorwegen staat een Vikingcabin waarin een achtkantig raam aangebracht is. In de winter is het daar een paar weken donker. Maar 's zomers schijnt de zon, zonder onder te gaan. Elke dag 9 á 10 uur zonnestralen door het achtkantige raam. En in de lange winternacht is het een prachtig gezicht van buitenaf, als binnen het licht brandt. De eigenaar bedacht dat daar een mooi Vikingschip mocht binnenkomen. Hij zorgde voor een ontwerp, en Atelier GlassJohs mag het uitvoeren. In afwachting daarvan is een papieren kleurenprint aangebracht. Zie foto hierboven en onder. de foto boven is klikbaar ter vergroting
De cabin ligt ongeveer op de 70e breedtegraad, ver boven de poolcirkel in buurtschap Lyngen in de gemeente Lyngseidet, aan het Lyngen-fjord. Grotere plaatsen in de omgeving zijn Tromsø en Alten. Mooi gelegen in de Lynger Alpen, populair bij toeristen. Zomers voor hiking, deltavliegen, vissen en walvis-spotten. 's Winters uitgelezen condities voor het noorderlicht en de reguliere wintersporten, met daarnaast hondensleeën, sneeuwscooteren en gletsjerhiking.
replica Vikingschip Gokstad-type in de haven van Sandefjord
In grafheuvels bij Oseberg, Tune en Gokstad zijn scheepsresten gevonden. In het Nationaal Cultureel Museum te Oslo zijn Vikingschepen tentoongesteld, gereconstrueerd op basis van de vondsten. In de haven van Sandefjord ligt een replica van de vondst in Gokstad. Die van Oseberg lijkt op het model dat in dit raam gemaakt wordt. Een indrukwekkend schip met een agressief ogende drakenkop in houtsnijwerk.
De Vikingen dreven handel, maar gaandeweg ontaardde het in plunderen en brandschatten van de vreedzame, weerloze 'handelspartners', waardoor ze gevreesd werden in oost, zuid en west. De Lage Landen kregen ook bezoek: in de 9e eeuw werd Dorestad leeggeroofd en in brand gestoken. Bij latere rooftochten kwamen ook Willemstad en Utrecht aan de beurt.
De oorspronkelijke cabin heeft het klassieke model met weinig raamoppervlak om zoveel mogelijk warmte binnen te houden
Detail ontwerptekening: schilden
De schilden waren voorzien van kruisvormen, runentekens of drakenkoppen. De decoraties verwijzen naar het deel van Scandinavië waar de invallers vandaan kwamen. Ze waren de schrik van de vreedzame kustbewoners, van Brittannië tot de Hollandse en Friese kusten, en tot ver in het zuiden.
Model op basis van de vondsten bij Oseberg
koperfolie om de glasdelen
De materiaallijst bevat een twaalftal glassoorten. Opdrachtgever heeft in overleg met het atelier de glaskeuze bepaald. Mondgeblazen Antiekglas uit Polen voor de lucht, waterglas voor.... het water. Een prachtig gevlamde Brown/Gold Streaky Chord (foto) voor de kiel. Effen rood en wit opaal voor het zeil. Verder 5 meter staallood, 50 meter koperfolie en een kilootje tinsoldeer. Een metalen U-frame, apart te fabriceren door een constructiebedrijf. Inmiddels zijn de werktekeningen klaar, één om de glasdelen op te leggen, één om de sjablonen te knippen.
de werktekening 1:1
Gecompliceerd werk zit bij de schilden en de drakenkop. We beginnen met de schilden: eerst snijden, dan slijpen. Reinigen, koperfolie aanbrengen, lijntjes corrigeren, solderen. Straks gaan complete schilden op de werktekening geplaatst worden. Formaat schilden: 10 tot 14 cm. De kleinste glasdelen zijn 7 x 4 mm. Mooi contrast met het totale werk: 1470 x 1470 mm.
glas gesneden en geslepen, iedere Vikingstam een eigen motief
foto boven: model Oseberg-type Vikingschip in de cabin waar het Vikingraam komt. Het model is enkele meters lang en hangt boven de tafel waar de Jonge Onderzoekers van MIT Fablab Norway samenkomen.
• glaskunst in Noorwegen
Tromsø is een charmante plaats, mooi gelegen op een eiland tegenover een steile, grillige kust, ogenschijnljk een eind landinwaarts, want aan diep fjord. Een brug verbindt het eiland met het vasteland. Cruiseschepen kunnen gemakkelijk afmeren, Tromsø is daarmee een aantrekkelijke toeristische bestemming. Een kabelbaan brengt de toerist naar boven, vanwaar men een adembenemend uitzicht heeft over stad en baai. Beneden staat een moderne kerk, de 'IJskathedraal', met een prachtig glasraam, uitgevoerd in Dalle-de-verre-techniek. Hierbij zijn dikke stukken glas gevat in beton. Dezelfde techniek is toegepast in Nanset-Kirke te Larvik, in het zuiden van het land: drie ramen voorstellende de Vader, Zoon en H. Geest.
Tromsø
Christusfiguur in Dal-de-verre-techniek; raam in de IJszeekathedraal te Tromsø
ramen in Nanset-Kirke te Larvik uitgevoerd in Dalle-de-verre
(klik voor vergroting)
Lees hier meer over de
Dalle-de-verre-techniek
• glassnijden
Het waterglas is verwerkt tot water, de Brown Streaky Chord tot hout.
Het snijden is een delicate klus. Looprichting, vorm en glaseigenschap spelen een rol. Begrijpt de ontwerper de grenzen van het snijden? 'Luistert' het glas goed? Zijn er verschillen in hardheid?
Het water golft in snijbare lijnen. De structuur in het glas dient parallel te lopen; dit kost meestal meer glas dan het willekeurig snijden van ieder glasdeel. Efficient daarentegen is de verwerking als glasdelen naast elkaar van dezelfde soort zijn:
Voor de kiel geldt hetzelfde. Van linker en rechter deel staat de glasstructuur haaks op elkaar, binnen elk der delen is de looprichting parallel, in de spant vertikaal. Zonder doorvallend licht is er nog weinig van te zien, de foto boven (het bruine glas in de deur) geeft een indruk van de houtsimulatie.
foto's hieronder: links het sjabloon op het glas, rechts het gesneden glasdeel, in dit geval bestemd voor het dwarshout onderaan het zeil.
| Speciaal voor het Vikingschip heb ik een aangepast werkblad gemaakt. Noodzakelijk vanwege de vorm van het raam, een octagram, en de grote diameter: bijna anderhalve meter. Het bestaat uit een onderlaag van 19mm houtvezelplaat, daarop geschroefd 12mm gipsplaat. Fijne zachte, vlakke toplaag om loodnagels en spelden in te drukken. Het werkblad ligt op twee stalen tafels. Zo kan ik er van alle kanten bij. |
de losse glasdelen op de werktekening, alleen de schilden zijn al gesoldeerd
het zeil is gehesen
wit: Spectrum 200SF Opaline
rood: Jaslo mondgeblazen Antiek 608
de 300 glasdelen zijn gesneden; de zon straalt in drie kleuren
zon: Jaslo mondgeblazen Antiek 611
lucht khaki: Jaslo mondgeblazen Antiek 102-1
lucht oranje: Jaslo mondgeblazen Antiek 106-1
lucht blauw: Jaslo mondgeblazen Antiek 321-01
• slijpen
In tegenstelling tot bij het glas in lood zetten speelt in de tiffany-techniek de glasslijper een belangrijke rol. Ieder deel wordt aan alle kanten bewerkt. Een tijdrovende klus, want voortdurend wordt het slijpen onderbroken om te passen.
Het slijpen is een 'natte' klus. Voor koeling van de slijpkop en het glas is een constante aanvoer van water nodig. Het water wordt tijdens de bewerking alle kanten op geslingerd. Als de slijpkop te droog is, zal deze snel slijten en het glas gaat splinteren aan de slijprand.
Voor tiffany-werk moeten de glasdelen precies passen, vandaar het secure slijpwerk. Hoe mooier de delen aansluiten, hoe beter het eindresultaat zal zijn, wat te zien is aan gelijkmatige tinlijnen.
Er worden slijpkoppen gebruikt met uiteenlopende diameter. Voor holle krommingen is een kleinere diameter nodig. De diameter kan uiteenlopen van 3 tot 30 mm.
De waterdelen zijn geslepen. De golven sluiten aaneen tot een woelige zee. Er is minimale ruimte overgelaten tussen de stukken. Deze ruimte wordt later ingenomen door de koperfolie die om de randen aangebracht gaat worden. Op de folieranden komt de tinsoldeer.
deel van de ra
deel van het zeil
De uitsparing slijpen voor de drakenkop was een tijdrovende klus. De neus is uitgeslepen met een slijpdoorn van slechts 3 mm.
Lange delen zijn zeer gevoelig voor breuk: het is zaak geen druk óp het glas uit te oefenen, maar ertégen. klik de foto's voor vergroting
de stroken van het zeil sluiten aan; het dwarshout past erboven
de zon heeft een aangepast formaat gekregen
detail zeil met ra
2018 © Atelier GlassJohs