Glaskunst in Heerenveen


Introductie

Op deze pagina's wordt een beeld gegeven van de glaskunst in Heerenveense ramen. Al gauw denkt men dan aan kerkramen, en daar zal zeker een accent liggen, maar er zijn ook seculiere onderwerpen. Het betreft dan vaak gedenkramen. Ondanks een zekere schaarste aan gedecoreerde ramen in Heerenveen, zijn er interessante objecten. Een deel daarvan is toegankelijk voor publiek, bijvoorbeeld waar het een kerk, museum of openbaar gebouw betreft. Veel werk is minder toegankelijk doordat het in niet-openbare gebouwen en woningen geïnstalleerd is, of bewaard wordt in depot. 
De afbeelding links toont het wapen van Heerenveen met een gebroken rad, een zwaard en een boom geflankeerd door twee turven. Het is gedekt met een kroon. De figuren verwijzen naar de drie historische Grietenijen Schoterland, Haskerland en Aengwirden die in 1934 opgegaan zijn in de nieuwe gemeente Heerenveen. Daaronder het familiewapen van het geslacht Crack, de stichters en eeuwenlang de bewoners van Crackstate. Van 'Heren van het Veen' was in de 16e eeuw al sprake. Rechts de familiewapens van deze heren: Crack, Dekema, Cuijck en Foeyts. Zij begonnen met de vervening en legden zo de grondslag van Heerenveen. Dit raam is te vinden in de achtergevel van Crackstate. (afb. rechts: Crackstate,  foto Visit Friesland).

Ontwikkeling glaskunst

Het vervaardigen van gebrandschilderde ramen dateert uit de vroege middeleeuwen. Grote raamoppervlakken konden slechts bedekt worden door glasdelen met loodlijsten onderling te verbinden. Kerken en kastelen werden zo voorzien van decoratieve ramen. Met onderbrekingen door economische en/of politieke tegenslag is dat doorgegaan tot in de eenentwintigste eeuw. Een uitgesproken bloeitijd beleeft de glaskunst in de eerste helft van de twintigste eeuw: de periode van Art-Deco en de nog uitbundiger Jugendstil. De toegepaste techniek is in die periode glas in lood met of zonder brandschildering, en tiffany. 

Na de oorlog worden modernere technieken toegepast: glas-appliqué, glas in beton, glasfusing en acrylaatverf en/of print op glas. Deze technieken geven de kunstenaar meer artistieke vrijheid doordat de beperkende loodstrips achterwege kunnen blijven.
Niet van al deze nieuwe technieken is een toepassing te vinden in Heerenveen. De glasfuse-techniek bijvoorbeeld zou gebruikt worden bij een ontwerp voor 6 ramen in Trinitas. Het ontwerp is in 2014 tot stand gebracht door de Kunstcommissie van de PKN-gemeente, daarbij geadviseerd door Frits Klein, die twee jaar later helaas overleed. Hoewel het vooralsnog blijft bij het ontwerp, kunt u het zien op deze site door een kunstige fotoshop van Jurjen K. van der Hoek. Klik 'Trinitas' hieronder  bij 'Kerken'.  

Kerkelijke glaskunst

Roomse kerken en kathedralen zijn vaak voorzien van gekleurde ramen. De weergegeven taferelen illustreren bijbelse en wereldlijke geschiedenis. Het ‘gewone volk’ kon destijds niet lezen; via de figuraties in de ramen werden de verhalen verteld.  Rijke parochianen zorgden veelal voor de financiering. Als beloning werd het portret van de financier al of niet met het familiewapen in één der ramen verwerkt: ‘geschonken door…’  Kerken van na de reformatie bleven sober. In protestantse kring werd de geldgever wel geëerd na zijn dood met een zg. rouwbord. Prachtige voorbeelden daarvan zijn te zien in de Hervormde Kerk van Friens (foto onder, klik voor vergroting).

Pas ver in de twintigste eeuw worden de protestantse kerkramen hier en daar wat uitbundiger gekleurd.

Over de hele linie is er een betrekkelijke schaarste aan glaskunst in Heerenveen. Niettemin is er in de laatste eeuwen een zekere traditie ontstaan in de glaskunst voor protestantse kerken. Waar menig glas in lood in ‘Alde Fryske Tsjerken’ slechts vensterglas bevat, onderscheidt een flink deel van de Heerenveense protestantse kerken zich met gedecoreerde ramen. Voor de kerkelijke fijnproevers is er zelfs onderscheid te ontdekken in de vormgeving der glaskunst bij de diverse denominaties; zie hieronder bij 'Kerken'. Twee hiervan hebben inmiddels een andere bestemming. Er zijn appartementen in gebouwd waardoor de glaskunst niet meer te zien is. Op deze site kunt u alsnog de brandschilderingen en decoraties  bekijken.

Wereldlijke glaskunst

Naast kerken wordt het glaswerk toegepast in utiliteits-,  bedrijfsgebouwen en woningen. In die periode is ook in Heerenveen decoratief glaswerk gemaakt, maar de gemeente zal niet bovenaan de lijst staan qua interessante ramen. Uit het verre verleden valt er weinig of niets te vinden, terwijl in heel Friesland veel kerken al van oudsher rijkelijk bedeeld zijn met decoratieve ramen. Niettemin is het de moeite waard te ontdekken wat Heerenveen te bieden heeft.

Achtereenvolgens worden behandeld kerkelijke en wereldlijke glaskunst. De kerkelijke omvat Rooms-Katholiek enerzijds en protestants anderzijds.  De wereldlijke kunst laat zich indelen naar ramen in utiliteits- en bedrijfsgebouwen en in particuliere woningen.

Al naar gelang de plaats waar de glaskunst gerealiseerd is,  is het minder of beter toegankelijk voor publiek. Waar het bedrijfsgebouwen betreft, zal het beperkt te zien zijn. In woningen blijft het voor publiek verborgen. Bij uitzondering kunt u er op deze site enkele mooie voorbeelden van zien. Klik daartoe de balken hieronder open. 

 



Alarm!

De research voor deze pagina's heeft een aantal kunstwerken opgeleverd die nog maar weinig gezien zijn en/of die helemaal niet te zien zijn door de specifieke plaats waar ze aangebracht zijn. Gebleken is dat een aantal daarvan in slechte staat verkeert. Atelier GlassJohs doet een oproep aan eigenaren / beheerders / kunstliefhebbers verantwoordelijkheid te nemen voor het behoud van de schaarse glaskunst in Heerenveen. 

Het is 2024. Heeft het 'Alarm' geholpen? In ieder geval is begonnen aan de restauratie van het monumentale werk van Frits Klein in de Sionskerk. Het kerkbestuur tast diep in de buidel voor een grondige restauratie en maatregelen om het glaskunstwerk tegen vandalisme te beschermen.  Atelier GlassJohs heeft 2x een brandbrief gestuurd met de oproep om Frits Klein's glaskunst te beschermen... zou het deze brief zijn (2023) die de restauratie in gang gezet heeft...? Het kerkbestuur heeft in ieder geval niet de moeite genomen om een reactie te sturen. Zie ook: Sionskerk